Η μουσική μιλούσε πάντα Ιταλικά…
Luigi PIRANDELLO (1867-1936)
Από την παράσταση του έργου Απόψε αυτοσχεδιάζουμε, 1961/62,
θα ακούσετε:
(α) τη φωνή του Δημήτρη Μυράτ στον Πρόλογο του έργου, και
(β) το τραγούδι Φέρτε μου ένα μαντολίνο σε μουσική και στίχους του Μάνου Χατζηδάκι
Στεμίνα Σαπουνά, τραγούδι (φιλική συμμετοχή)
Γιώργος Παπαδόπουλος, κιθάρα - Κώστας Μιχαλάκης, ακκορντεόν
Φραγκίσκος Μακρής, κλαρινέττο - Γιάννης Αυγερινός, πιάνο
Alfredo CASELLA (1883-1947): Αφιέρωμα στον Clementi,ο αρ. 5
από τα 11 παιδικά κομμάτια, op. 35 (1920)
Ηρώ Κατσίμπελη, πιάνο
Μαθητής του Fauré και συμμαθητής του Ravel, ο Casella υπήρξε ένα ανήσυχο
και ερευνητικό μυαλό που άσκησε μεγάλη επιρροή στην Ιταλική μουσική
του μεσοπολέμου· έχοντας επηρεαστεί από πολλούς συνθέτες και διάφορες τεχνοτροπίες,
τελικά στρέφεται στο Νέο-κλασσικισμό με την εντυπωσιακή ‘‘Scarlatianna’’, op. 44 (1926),
για πιάνο και μικρή ορχήστρα, με υλικό από τον Scarlatti. Η αναβίωση, επίσης,
του ενδιαφέροντος για τη μουσική του Vivaldi οφείλεται στον Casella, που μαζί με
τους άλλους συνθέτες της ‘‘γενιάς του ’80’’ (generazione dell’ ottanta), όπως o Malipiero,
o Respighi, o Pizzetti και ο Alfano έγραψαν κυρίως οργανική μουσική, σε αντίθεση
με την προηγούμενη γενιά που ανδρώθηκε γύρω από τον Puccini και την όπερα.
Ανάμεσα στους πολλούς μαθητές του ο Maurice Ohana και ο Nino Rota.
Muzio CLEMENTI (1752-1832): Σονατίνα για πιάνο,
αρ. 1, σε Sol+, από τις 6 Σονατίνες, op. 36
1ο μέρος: Allegro Μαρία Μαρδικιάν
2ο μέρος: Andante Αγγελική Τσιχλόγιαννη
3ο μέρος: Vivace Ευδοκία Μπότση
Με μαθητές διάσημα ονόματα της πιανιστικής φιλολογίας όπως ο John Field,
o J.B. Cramer και ο I. Moscheles και έχοντας ανταγωνιστεί με τον Mozart δημοσίως,
το 1781, σε επίδειξη αυτοσχεδιασμού, ο Clementi είχε ένθερμο θαυμαστή του
τον Beethoven. O Mozart γράφει στις 12/1/1782 στον πατέρα του: ‘‘Ο Clementi έχει
καλό δεξί χέρι, αλλά η μεγάλη του δεινότητα είναι στο πώς παίζει τα περάσματα με 3ες’’.
Εξ άλλου, ο Clementi, γνωστός σαν ο ‘‘πατέρας του πιάνου’’, είναι ο πρώτος συνθέτης
που εκμεταλλεύτηκε με φαντασία όλες τις ικανότητες του καινούργιου αυτού οργάνου.
Δεν είναι τυχαίο πως ο Czerny δίδαξε τον τότε μαθητή του Liszt τα έργα για πιάνο
του Clementi. Σαν συνθέτης επηρεάστηκε από τις Σονάτες του Scarlatti, του Haydn
και το stile galante (= κομψό ύφος) του J.Chr.Bach.
Η φήμη του διατηρήθηκε με πολύ σεβασμό στους επόμενους αιώνες.
Boris BLACHER (1903-1975): Τί θα λέγατε γι’ αυτό Κε Clementi;
ο αριθμ. 1 από τα 3 κομμάτια για πιάνο (1943)
Ηρώ Κατσίμπελη, πιάνο
Η διεθνής αναγνώριση για τον Blacher ήρθε το 1947 με τις ‘‘Ορχηστρικές Παραλλαγές’’
πάνω σ’ ένα Θέμα του Paganini, op. 26· θα ακολουθήσουν άλλα, μεγάλης κλίμακας,
έργα όπως το 2ο Κοντσέρτο για πιάνο, op. 42 (1952) και οι Παραλλαγές πάνω σ’ ένα
Θέμα του Muzio Clementi, για πιάνο και ορχήστρα, op. 61 (1961). Το έργο του έχει
ένα απόλυτα προσωπικό ύφος, με φανερή την επίδραση του Satie,
του Milhaud, του Stravinsky αλλά και της τζαζ.
Mario CONSIGLIO (1907-1975): Το κοτοπουλάκι (Il pulcino),
από τη σειρά κομματιών Κατοικίδια ζώα
Μαρία Μαρδικιάν – Ευδοκία Μπότση, πιάνο - 4 χέρια
Συνθέτης και μαέστρος της ελαφράς μουσικής, ο Consiglio έγινε γνωστός το 1939 με το τραγούδι του ‘‘Maramao perchè sei morto’’ που τραγουδήθηκε από πολλούς (πρώτη εκτέλεση η Maria Jottini
και το Trio Lescano) και θεωρείται κλασσικό της Ιταλικής μουσικής. Η ποπ σταρ Rita Pavone
το έκανε ξανά επιτυχία το 1968 περιλαμβάνοντας το στο LP ‘‘Viaggio a Ritaland’’.
Ernesto BECUCCI (1845-1905): (α) Αεροπορικό ταξίδι,
μαζούρκα από τον Πινόκκιο, οι περιπέτειες μιας μαριονέττας
Αγγελική Τσιχλόγιαννη - Γιόλη Αθανασοπούλου, πιάνο - 4 χέρια
(β) Φιλιά, ο αριθμ. 3 από το έργο Χαμόγελα, χάδια και φιλιά, op. 280
Μαργαρίτα Ντινοπούλου - Αλέκα Τσούκη, πιάνο - 4 χέρια
Ο Becucci έγινε κυρίως γνωστός σαν δάσκαλος πιάνου αλλά και συνθέτης μικρών, εύκολων
κομματιών για το πιάνο. Εντούτοις, ο μεγάλος κατάλογος των έργων του αριθμεί και μία Φαντασία
για πιάνο πάνω στη ‘‘Madama Butterfly’’ του Puccini και το γνωστότερο έργο του,
το Βαλς ‘‘Tesoro mio’’, op. 228 (1895), για ορχήστρα.
Franco CORLIANO (1948-2015): Pedimmou, νανούρισμα
Χριστίνα Σταύρου, τραγούδι - Στεμίνα Σαπουνά, 2η φωνή
Γιώργος Παπαδόπουλος, κιθάρα - Γιάννης Αυγερινός, πιάνο
O Corliano, που γεννήθηκε στο χωριό Calimera του Salento, ήταν επίσης ποιητής
και ζωγράφος και δήλωνε 100% Ιταλός, αλλά περήφανος για την ‘‘grica’’ καταγωγή του.
Οι Grico (ή Grecanici) πιστεύεται ότι είναι κατάλοιπα
της Magna Graecia (Μεγάλη Ελλάδα) στη Νότια Ιταλία και τη Σικελία. Τα Γκρενάνικα
ή Κατωϊταλιώτικα μιλιούνται σε πολλά χωριά και διατηρούν στοιχεία γραμματικής και
λεξιλογίου της Αρχαίας Ελληνικής. Τα Γκρεκάνικα τραγούδια είναι συνήθως μοιρολόγια,
νανουρίσματα, ή τραγούδια της δουλειάς και της αγάπης. Η Ιταλική Κυβέρνηση
με το νόμο 482 του 1999 αναγνωρίζει τις Κοινότητες Reggio Calabria και Salento
σαν Ελληνική εθνική και γλωσσική μειονότητα και η Ιταλική Δημοκρατία
κατοχυρώνει τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους.
Niels GADE (1817-1890): Καντσονέττα,
ο αριθμ. 3, από τις Ακουαρέλλες, op. 19, 1ο Βιβλίο
Αναστασία Κασμά, πιάνο
Σε όλη τη διάρκεια του 18ου αιώνα, η Ιταλία ‘‘εξήγαγε’’ -κυρίως από τη Βενετία-
μουσικούς σε όλη την Ευρώπη, επιβάλλοντας, έτσι, και την Ιταλική γλώσσα
σαν γλώσσα της μουσικής ορολογίας. Ακόμα και σημαντικές εκδόσεις της Ιταλικής
μουσικής τυπώθηκαν σε ξένα τυπογραφεία. Αρκετοί από τους Ιταλούς συνθέτες
πέθαναν σε άλλες χώρες, όπως ο Scarlatti (1757) και ο Boccherini (1805) στη Μαδρίτη,
ο Locatelli (1764) στο Άμστερνταμ και ο Clementi (1832) στο Evesham της Αγγλίας.
Στη διάρκεια της Κλασσικής εποχής, αλλά και του μεγαλύτερου μέρους
του Ρομαντισμού, η κυριαρχία της Ιταλικής γλώσσας στη μουσική είναι δεδομένη.
Ο Ιταλικός όρος Canzonetta που χρησιμοποιεί στο κομμάτι αυτό ο Δανός
συνθέτης Niels Gade υπονοεί μια ελαφρού ύφους και χαρακτήρα
σύντομη σύνθεση που θυμίζει ένα τραγούδι με συνοδεία.
Fryderyk CHOPIN (1810-1849): Παραλλαγές για φλάουτο και πιάνο,
πάνω στην άρια Non più mesta (= Όχι πιά λυπημένη) από την 2η πράξη
της όπερας La Cenerentola (= Η Σταχτοπούτα) του G. Rossini
Γιώργος Χόλλαντ, φλάουτο - Ελένη Στογιάννη, πιάνο
Οι παραλλαγές αυτές -αμφίβολης πατρότητας- αποδίδονται στο δεκατετράχρονο Chopin
όταν ζει ακόμη στη Βαρσοβία. Η περίοδος αυτή -που θα τελειώσει με την οριστική
αναχώρηση του από την Πολωνία- σημαδεύεται από μια συναυλία του διάσημου βιολονίστα
Paganini στη Βαρσοβία το 1829 που θα παρακολουθήσει ο δεκαεννιάχρονος συνθέτης.
Απόφαση του είναι να γίνει ‘‘ο Paganini του πιάνου’’! Λίγα χρόνια αργότερα,
τον Αύγουστο του 1837 στο Παρίσι, ο Paganini θα ακούσει για πρώτη φορά,
με θαυμασμό, τον Chopin να ερμηνεύει στο πιάνο…
G. Fr. HÄNDEL (1685-1756): Άρια για τσέμπαλο,
HWV 468 (1727/28), από την Ιταλική Καντάτα
Ah! Crudel nel pianto mio, HWV 78
Γιώτα Αθανασούλια, πιάνο
Η καντάτα αυτή γράφτηκε -πιθανόν- πάνω σε κείμενο του Καρδινάλιου
Pietro Ottoboni (1667-1740). Ο Ottoboni, μαικήνας των τεχνών, οργάνωνε
τα περίφημα βραδυνά κοντσέρτα της Δευτέρας, τις Academie poetico-musicali.
Ο Corelli, o Alessandro Scarlatti, o Vivaldi και ο Caldara υπήρξαν
προστατευόμενοι του. Σε κάποιο από αυτά τα κοντσέρτα ο Händel γνωρίστηκε
με τον Corelli, αλλά και με τον Scarlatti το 1709. Σε μιάν επίδειξη ικανοτήτων
των 2 συνθετών, ο Scarlatti ανακηρύχτηκε ανώτερος ή ίσος του Händel
στο τσέμπαλο, αλλά κατώτερος του στο Εκκλησιαστικό όργανο.
Domenico SCARLATTI (1685-1757): Σονάτα σε sol-
Έλενα Λαμπροπούλου, πιάνο
Γεννημένος την ίδια χρονιά με τον Bach και τον Händel και σύγχρονος
του Vivaldi (ca 1669-1741), o Scarlatti θεωρείται ο βασικός εκπρόσωπος
του stile galante (= Rococo) στην Ιταλία· έγραψε (περίπου 555!) Σονάτες για
-αρχικά- τσέμπαλο ή φορτεπιάνο, σε ένα μέρος και σε δίμερη φόρμα,
προαναγγέλλοντας τη φόρμα-σονάτα της Κλασσικής εποχής και εισάγοντας νέες
τεχνικές στην εκτέλεση. Εντούτοις, οι σονάτες του έμειναν σχεδόν άγνωστες
όσο ζούσε και άσκησαν λίγη επίδραση στον C.P.E. Bach, τον Haydn, τον Mozart
και τον Beethoven καθώς και στους σύγχρονους του Ιταλούς· ίσως ήταν
περισσότερο γνωστές στην Ισπανία. Περιπλανήθηκε στο Λονδίνο, την Πορτογαλία
και την Ισπανία όπου και τελικά εγκαταστάθηκε. Πέθανε στη Μαδρίτη.
Στη μουσική του διαφαίνεται η επίδραση
της Ισπανικής και Πορτογαλικής μουσικής, όπως και της κιθάρας.
Luigi BOCCHERINI (1743-1805): ΙΙΙ μέρος, Μινουέττο,
από το Κουϊντέτο εγχόρδων σε Mi+, op. 11,5 (G 275)
Μεταγραφή για βιολί και πιάνο
Στέφανος Στρογγύλης, βιολί - Γιάννης Αυγερινός, πιάνο
Δεξιοτέχνης από νεαρή ηλικία του βιολοντσέλλου, για το οποίο και έγραψε
το γνωστό Κοντσέρτο σε Sib+ (G 482), ο Boccherini άφησε ένα ογκώδες έργο, κυρίως
μουσικής δωματίου, με πάνω από 100 κουαρτέτα εγχόρδων, 50 τρίο, 12 κουϊντέτα
με κιθάρα, κ.ά. Ο Boccherini υπήρξε σύγχρονος του Haydn (1732-1809) με τον οποίο
είχαν τα ίδια ιδεώδη, στο γενικό πνεύμα του Rococo, του ύφους δηλαδή που επικράτησε
για μισό αιώνα, από το 1720 περίπου μέχρι το 1775, ανάμεσα στο όψιμο Baroque,
την προ-Κλασσική περίοδο και τα πρώϊμα στάδια της Κλασσικής εποχής.
Η μουσική του Boccherini είναι χαμηλόφωνη και διαθέτει χάρη και ελαφράδα, καθώς
και μελωδική και ρυθμική φαντασία, φανερώνοντας την επίδραση που άσκησε
πάνω του η μουσική της Ισπανίας, χώρας στην οποία έζησε μεγάλες περιόδους
της ζωής του και όπου πέθανε σε πλήρη ένδεια.
Αλεξάνδρα ΤΣΟΥΚΗ: Ταραντέλλα, για solo piano
Διασκευή / μεταγραφή για σόλο κιθάρα και 2 παραλλαγές
πάνω στο πρωτότυπο υλικό: Γιώργος Παπαδόπουλος
Γιώργος Παπαδόπουλος, κιθάρα
Η ταραντέλλα είναι ένας γρήγορος Ναπολιτάνικος χορός με προέλευση πιθανόν
από το Taranto της Απουλίας, τον αρχαίο Τάραντα. Μια άλλη θεωρία θέλει τη λέξη
tarantella να υπονοεί το δηλητηριώδες δάγκωμα της αράχνης Tarantula Pizzica
που προκαλεί μιαν υστερική κατάσταση στο θύμα της, το tarantismo.
Η μόνη θεραπεία είναι ο πολύ γρήγορος χορός που προκαλεί εφίδρωση και βοηθά
το θύμα στο να αποβάλει το δηλητήριο. Ταμπούρια και ντέφια συνοδεύουν το χορό
εντείνοντας την κατάσταση της υστερίας.
Στην έντεχνη μουσική διάσημοι συνθέτες έγραψαν ταραντέλλες· ο Chopin
την Ταραντέλλα σε Lab+, op. 43 (πάνω στο τραγούδι ‘‘La danza’’ του Rossini)
και ο Liszt την Tarantella, ‘‘Venezia e Napoli’’
(αριθμ. 2 στα ‘‘Χρόνια Προσκυνήματος, 2ος χρόνος: Ιταλία’’).
Nino ROTA (1911-1979): (α) Σερενάτα (Serenata), και
(β) Η κλώσσα (La chioccia),
από τα 5 εύκολα κομμάτια για φλάουτο και πιάνο (1972)
Λιάνα Παπαστεφάνου, φλάουτο - Ελένη Στογιάννη, πιάνο
Ο Rota, ευρύτερα γνωστός από τη μουσική του για τον κινηματογράφο, κυρίως
στις ταινίες του Fellini, σπούδασε κοντά σε δύο μεγάλες φυσιογνωμίες της Ιταλικής
μουσικής: τον Casella και τον Pizzetti (1880-1968). Συνέθεσε 11 όπερες, 3 συμφωνίες,
κοντσέρτα, μουσική δωματίου κ.ά. Η εξαιρετική του τεχνική, εμφανής σε όλα
τα είδη της μουσικής του, τον επέβαλε πολύ γρήγορα στο μουσικό στερέωμα.
Ένα λεπτό χιούμορ χαρακτηρίζει, γενικά, τη μουσική του
όλων των ειδών, χωρίς να υποκύπτει στη συναισθηματικότητα.
Μέλισσα ήταν το στόμα σου
Μουσική: Ζωή Αγγελοπούλου Ποίηση: Maria Gracia Lenisa (1935-2009),
σε μετάφραση Φοίβου Δέλφη
Δανάη Σγουροπούλου, μέτζο-σοπράνο (φιλική συμμετοχή)
Θανάσης Πελεκάνος, πιάνο (φιλική συμμετοχή
Από σάρκα είναι φτιαγμένη κι’ η νιότη της γης, ξεπετιούνται τραγούδια από δέντρα ψηλά κι’ ενάντια στον ήλιο…
Η Lenisa σπούδασε Αρχαία Ελληνική Φιλολογία και εργάστηκε σαν κριτικός λογοτεχνίας.
Στο μεγάλον όγκο των έργων της ιδιαίτερη θέση έχουν οι μετα-Σαπφικοί της ύμνοι
όπου διοχετεύει την πλούσια λυρική της φλέβα.
Κώστας ΓΡΗΓΟΡΕΑΣ: Η νύχτα,
από το CD Soundtracks for ideal movies (2013)
Το κομμάτι είναι αφιερωμένο στον Μάνο Χατζηδάκι
Νατάσσα Παύλου, πιάνο - Άλκης Αναστόπουλος, κιθάρα (φιλική συμμετοχή)
Η γενικότερη παρουσία του Μάνου Χατζηδάκι επηρέασε όχι μόνο τους συγχρόνους του,
αλλά και τις γενιές των μουσικών που ακολούθησαν. Ο Κώστας Γρηγορέας, συνεργάτης
του Χατζηδάκι, ανήκει στους επιγόνους του, έχοντας ηχογραφήσει και το ‘‘Τετράδιο για
κιθάρα του Μάνου Χατζηδάκι’’, διατηρώντας, όμως, μια προσωπική φωνή στη μουσική του.
Αλλά, και ο διάσημος Ιταλός συνθέτης Nicola Piovani θεωρεί τον Χατζηδάκι μία σημαντική
επιρροή στη μουσική του· ο Χατζηδάκις, εξ άλλου, ήταν αυτός που σύστησε τον Piovani
στον Fellini μετά τον θάνατο του N. Rota, για τις 3 τελευταίες ταινίες του σκηνοθέτη.
Γιάννης ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ: Νυχτερινό και χορός (1978)
Φραγκίσκος Μακρής, πιάνο (φιλική συμμετοχή)
Πηγή έμπνευσης του κομματιού αυτού είναι κάποιοι στίχοι από το ποίημα
του Giuseppe Ungaretti (1888-1970) ‘‘Έκλεισες τα μάτια’’ (‘‘Hai chiuso gli occhi’’), aπό
τη συλλογή ‘‘La morte meditata’’ (‘‘Σπουδές θανάτου’’, σε μετάφραση Παν. Χρ. Χατζηγάκη):
Κι’ η ασάφεια του φεγγαριού / και το λίκνισμα, γλυκύτατα, / αν θέλεις να μου
τα’ αποθέσεις στα μάτια, / αγγίζουν την ψυχή. / Είσαι η γυναίκα που περνάει /
σαν ένα φύλλο. / Κι’ αφήνεις στα δέντρα μια φθινοπωρινή φωτιά.
O Ungaretti, που αρχικά επηρεάστηκε από το συμβολισμό και το φουτουρισμό, υπήρξε
ο βασικός εκπρόσωπος ενός πειραματικού ρεύματος στην ποίηση, του ερμητισμού,
με συνοδοιπόρους του άλλους σημαντικούς ποιητές όπως
ο Eugenio Montale και ο Salvatore Quasimodo.
Το πρωΐ επιστρέφεις πάντα
Μουσική: Θεόδωρος Τσακίρης
Ποίηση: Cesare Pavese (1908-1950)
Απόσπασμα από το ομώνυμο ποίημα σε μετάφραση Αργύρη Χιόνη
Νάνσυ Παπακωνσταντίνου, σοπράνο (φιλική συμμετοχή)
Φωτεινή Τριανταφύλλου, πιάνο (φιλική συμμετοχή)
Αφιερωμένο στον Βασίλη Τριανταφυλλίδη (1958-2015)
Ο Pavese, από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολεμικής Ιταλίας,
προβάλλει στην ποίηση του την υπαρξιακή μοναξιά του ανθρώπου και την αποτυχία
των ερωτικών σχέσεων. Το Ιταλικό αναγνωστικό κοινό οφείλει στον (μεταφραστή)
Pavese τη γνωριμία του με τους μεγάλους Αμερικανούς συγγραφείς
όπως ο Steinbeck, ο Hemingway, ο Faulkner κ.ά.
Enrico TOSELLI (1883-1926): Σερενάτα Rimpianto (= η λύπη), op. 6,1
Βενετία Σκευοφύλακα, πιάνο
Μαθητής 2 διάσημων συνθετών-πιανιστών-μαέστρων, του Giovanni Sgambati (1841-1914)
και του Giuseppe Martucci (1856-1909), ο Toselli ξεκίνησε νωρίς μια διεθνή καριέρα σαν
πιανίστας, συνθέτοντας παράλληλα διάφορα έργα σε ελαφρό κλασσικό ιδίωμα. Η διάσημη
‘‘Σερενάτα op. 6,1’’, που διατηρεί ακόμη τη φήμη του Toselli, γράφτηκε αρχικά για φωνή και
πιάνο σε κείμενο του Alfredo Silvestri και ευτύχησε να τραγουδηθεί από διάσημες φωνές
όπως ο Beniamino Gigli, o Mario Lanza, o Alfredo Kraus κ.ά.
Nicolo PAGANINI (1782-1840): Μεγάλη Σονάτα
σε La+, M.S.3 (1803/04), ΙΙ μέρος: Ρομάντζα
Δημήτρης Μαύρος, κιθάρα (φιλική συμμετοχή)
Η μεγάλη φήμη του Paganini σαν δεξιοτέχνη βιολονίστα οφείλεται όχι μόνο
στην εξαιρετική του τεχνική και τις καινοτομίες που εισήγαγε, αλλά και στις ζωντανές
συναυλίες του σε όλες τις μεγάλες Ευρωπαϊκές πόλεις, με πλήθη που πάντα παραληρούσαν.
Στον απόηχο των συναυλιών αυτών, το 1829 στη Βαρσοβία, ο Chopin θα συνθέσει
τις Παραλλαγές σε La+ (Β. 37, ΚΚ Anh, IVa/10), ‘‘Souvenir de Paganini’’, πάνω
στο λαϊκό Ναπολιτάνικο τραγούδι ‘‘La Ricciolella’’. O Paganini, όμως, έπαιζε και έγραφε
και για κιθάρα από αρκετά νέος. Στα ταξίδια του μάλιστα γνώρισε διάσημους κιθαρίστες
όπως ο Carulli και ο Giuliani. Έγραψε 15 κουαρτέτα με κιθάρα, 37 σονάτες
και 5 σονατίνες για σόλο κιθάρα και πολλά άλλα έργα.
Georg Friedrich HÄNDEL (1685-1756): Lascia ch’ io pianga
(= Άσε με να κλάψω), recitativo και άρια της Αλμιρένα (σοπράνο) από τη 2η πράξη
της Ιταλικής όπερας Rinaldo (HWV 7), σε Ιταλικό λιμπρέττο του Giacomo Rossi
βασισμένο στο διάσημο έργο του Torquato Tasso (1544-1595)
La Gerusalemme liberata
Μαρίνα Νικολαΐδου, σοπράνο (φιλική συμμετοχή) - Γιάννης Αυγερινός, πιάνο
Η όπερα γεννήθηκε στην Ιταλία και στην Ιταλική γλώσσα έγραψαν έργα τους ένας πολύ μεγάλος
αριθμός συνθετών, με διάσημα ονόματα, ανάμεσα τους, τον Händel, τον Gluck και τον Mozart.
O ‘‘Rinaldo’’ είναι μία opera seria σε 3 πράξεις. Η μουσική της άριας αυτής χρησιμοποιήθηκε
από τον Händel αρχικά στην όπερα ‘‘Almira’’ (1705), αργότερα στο ορατόριο ‘‘Il trionfo
del Tempo e della Verità’’, και τελικά στο pasticcio ‘‘Giove in Argo’’ (= ο Δίας στο Άργος).
Gaetano DONIZETTI (1797-1848)
Σονάτα για φλάουτο και πιάνο, σε Do+ (1819), Ιn. 620
Πολυξένη Σπηλιοπούλου, φλάουτο - Σοφία Καμβύση, πιάνο
Μετά το 1830 -όταν ο Rossini έχει αποσυρθεί- και το 1835 -όταν μετά την πρεμιέρα των
‘‘Πουριτανών’’ στο Παρίσι ο Bellini πεθαίνει- ο Donizetti είναι ο αδιαμφισβήτητος βασιληάς
της Ιταλικής όπερας. Μετά από την πρώτη του διεθνή επιτυχία, την ‘‘Anna Bolena’’ το 1830,
ακολουθούν η ‘‘Lucrezia Borgia’’ (το 1833), η ‘‘Lucia di Lammermoor’’ (το 1835) και άλλες
γνωστές όπερες. Οι νεότεροι μουσικολόγοι τον συγκρίνουν με τον Rossini, ως προς την κωμική
όπερα (βλ. ‘‘Το ελιξήριο του έρωτα’’) και τον Verdi ως προς τη δραματική του δεξιοτεχνία.
Μια σειρά έργων για διάφορα πνευστά, όπως τα Κοντσερτίνα για φλάουτο, κλαρινέττο,
Αγγλικό κόρνο και όμποε αλλά και η Σονάτα για φλάουτο-πιάνο,
συμπληρώνουν τον κατάλογο των έργων του.
Giuseppe VERDI (1813-1901): Stride la vampa (= Η φλόγα καίει),
άρια της τσιγγάνας Azucena από τη 2η Πράξη της όπερας Trovatore
Βιβή Κλεισούρα, μέτζο-σοπράνο — Γκιουλνόρα Τουλιαγκάνοβα, πιάνο
Ο Ναπολιτάνος ποιητής και λιμπρετίστας της όπερας Salvadore Cammarano βασίστηκε στο
θεατρικό έργο El trovador (1836) του Antonio García Gutiérrez· την τελική, όμως, εκδοχή
του λιμπρέτου επιμελήθηκε ο -επίσης Ναπολιτάνος- Leone Emanuele Bardare μετά το θάνατο
του Cammarano το 1852. Η μεγάλη επιτυχία του Trovatore (Ρώμη, 19 Ιανουαρίου 1853)
ήρθε στη συνέχεια του θριάμβου του Rigoletto, 2 χρόνια πριν στο θέατρο La Fenice
της Βενετίας. Πολύ σύντομα, το Μάρτιο του 1853, θα ακολουθούσε η Traviata,
με μάλλον χλιαρή υποδοχή από κοινό και κριτικούς (sic!).
Robert SCHUMANN (1810-1856): από το Καρναβάλι,
Μικρές σκηνές πάνω σε 4 νότες, op. 9 (1834/35),
o αριθμ. 15, Pantalon et Colombine
Δημήτρης Γιαννούλης, πιάνο
Με τον τίτλο Καρναβάλι της Βενετίας γράφτηκαν πολλά και διάφορα έργα· ας αναφέρομε,
ενδεικτικά, το op. 10 του Paganini για solo βιολί και ορχήστρα, πάνω στο λαϊκό Ναπολιτάνικο
τραγούδι ‘‘O Mamma, mamma cara’’, καθώς και την ομώνυμη όπερα του Ambroise Thomas.
Στα 20 (αριθμημένα) κομμάτια του Carnaval παρελαύνουν ήρωες της Commedia dell’ arte
όπως ο λυπημένος Πιερότος, ο ξέγνοιαστος υπηρέτης Αρλεκίνος, ο άπληστος Πανταλόν
και η αστεία Κολομπίνα σ’ ένα φανταστικό χορό μεταμφιεσμένων.
Giacomo PUCCINI (1858-1924): O mio babbino caro (=Αγαπημένε μου πατέρα),
άρια της Lauretta από τη 2η Πράξη της κωμικής όπερας Gianni Schicchi
Δήμητρα Σακελλάρη, σοπράνο — Γκιουλνόρα Τουλιαγκάνοβα, πιάνο
Ο ‘‘Gianni Schicchi’’ είναι η τελευταία από τις 3 μονόπρακτες όπερες που αποτελούν
το γνωστό ‘‘Il trittico’’ (= Το τρίπτυχο) που ο Puccini συνέθεσε για να παίζονται μαζί
το ίδιο βράδυ. Οι άλλες 2 όπερες είναι το ‘‘Παλτό’’ και η ‘‘Αδελφή Αγγέλικα’’. Στο ρεπερτόριο
επεβίωσε κυρίως ο ‘‘Gianni Schicchi’’ όπου περιλαμβάνεται η -αρκετά σύντομη- άρια
‘‘O mio babbino caro’’. Η υπόθεση εκτυλίσσεται στη Φλωρεντία του 1299 και εντοπίζονται
στοιχεία της Commedia dell’ arte στους ρόλους του Schicchi και της Lauretta.
Ο λιμπρετίστας της όπερας Giovacchino Forzano στηρίχτηκε σ’ ένα επεισόδιο
-ή, πιθανόν, γεγονός- από την 30η Ωδή της ‘‘Κόλασης’’ του Dante.
Ottorino RESPIGHI (1879-1936): Intermezzo-Serenata, o αρ. 6
από τα 6 κομμάτια για πιάνο, P. 44 (1903-5), με υλικό από τη κωμική όπερα Re Enzo
Ηρώ Κατσίμπελη, πιάνο
Η μαθητεία του Respighi κοντά -κυρίως- στον Rimsky-Korsakov είναι εμφανής
στις πλούσιες ενορχηστρώσεις των έργων του, ενώ οι 9 όπερες του θεωρούνται μάλλον
σαν αντίδραση στο ρεαλισμό του Puccini. O Respighi θαύμαζε ιδιαίτερα τη μουσική
του 16ου, 17ου και 18ου αιώνα· συνέθεσε 3 σειρές με τίτλο ‘‘Παληοί σκοποί και χοροί’’
και μετέγραψε και δημοσίευσε έργα των Monteverdi, Marcello, Vitali κ.ά.
Την υστεροφημία του διατηρούν κυρίως τα έργα ‘‘Τα πεύκα της Ρώμης’’,
‘‘Οι πηγές της Ρώμης’’ και οι ‘‘Ρωμαϊκές γιορτές’’.
Sergey RACHMANINOV (1873-1943): 18η Παραλλαγή
από την Ραψωδία πάνω σ’ ένα Θέμα του Paganini, op. 43(1934)
Μεταγραφή για σόλο πιάνο: Robert Schultz
Νατάσσα Παύλου, πιάνο
O Paganini εμπνεύστηκε από άλλους συνθέτες και, με τη σειρά του, ενέπνευσε
συγχρόνους του αλλά και νεότερους συνθέτες. O Liszt του αφιέρωσε τις ‘‘6 Μεγάλες Σπουδές
Παγκανίνι, για πιάνο’’, S. 141(1851). O Schumann, με τις ‘‘12 Σπουδές Κοντσέρτου για πιάνο’’,
op. 3, και ο Brahms, με τις ‘‘Παραλλαγές σ’ ένα θέμα του Paganini’’, op. 35, για πιάνο επίσης,
είναι οι Ρομαντικοί που θα αντλήσουν έμπνευση από τη μουσική του μεγάλου βιολονίστα.
Στον 20ο αιώνα, το ίδιο θέμα του Paganini θα χρησιμοποιήσουν ο Blacher,
o Lutoslawski, ο Rachmaninov και ο Casella στο Divertimento για ορχήστρα
με τον τίτλο ‘‘Paganiniana’’, op. 65.
Μάνος ΧΑΤΖΗΔΑΚΙΣ (1925-1994): Χάρτινο το φεγγαράκι
Nicola PIOVANI (γενν. 1946): La vita è bella
Χάρης Κανάκης, πιάνο (φιλική συμμετοχή)
Το 1960, το Όσκαρ καλλίτερου τραγουδιού απονέμεται στον Μάνο Χατζηδάκι
για την ταινία του Jules Dassin ‘‘Ποτέ την Κυριακή’’· το 1998 ο Piovani παίρνει
το Όσκαρ καλλίτερου soundtrack για την ταινία του Roberto Benigni ‘‘La vita è bella’’.
Το τραγούδι ‘‘Χάρτινο το φεγγαράκι’’, που σημάδεψε την καριέρα της Νάνας Μούσχουρη,
δεν ακούστηκε σε καμμία από τις 80 ταινίες που έντυσε μουσικά ο Χατζηδάκις·
πρωτοακούστηκε από την Μελίνα Μερκούρη στην παράσταση του έργου
‘‘Λεωφορείο ο Πόθος’’ του Tennessee Williams στο Θέατρο Τέχνης του Κουν,
τη σαιζόν 1948/49, σε στίχους του Νίκου Γκάτσου.
Ευχαριστούμε
Το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών,
την Διευθύντρια Κα Monica Zecca
και όλο το προσωπικό για την προθυμία με την οποία
υιοθέτησαν την διοργάνωση της συναυλίας αυτής,
περιλαμβάνοντας την στις επίσημες εκδηλώσεις
του Ιταλικού Ινστιτούτου
Οι σπουδαστές που παίζουν
ανήκουν στις τάξεις των καθηγητών κ.κ.:
(με αλφαβητική σειρά)
Σοφίας Καμβύση, φλάουτο
Ράνιας Κατωπόδη, πιάνο
Ελίζας Μαρδικιάν, πιάνο
Σωκράτη Μοναχού, μονωδία
Λιάνας Παπαστεφάνου, φλάουτο
Νατάσσας Παύλου, πιάνο
Βενετίας Σκευοφύλακα, πιάνο
Σωκράτη Σταθουλόπουλου, βιολί
Ελένης Στογιάννη, πιάνο
Αλέκας Τσούκη, πιάνο
Κωνσταντίνας Ψωμά, τραγούδι
Γιάννη Αυγερινού, τάξη Σύνθεσης
Επιλογή ρεπερτορίου και επιμέλεια κειμένων
Γιάννης Αυγερινός
Εξώφυλλο-Αφίσσα: Αλέξανδρος Αντρέϊ
Επιμέλεια προγράμματος: Καλυψώ Παπακωνσταντίνου
